โรงพิมพ์คุรุสภา

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

อาคารโรงพิมพ์คุรุสภา ริมถนนพระสุเมรุ ติดกับป้อมพระสุเมรุ ปัจจุบันถูกใช้เป็นศูนย์การเรียนรู้เชิงวัฒนธรรมชุมชนบางลำพู "พิพิธบางลำพู" 

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

แม่น้ำเจ้าพระยา

สภาพธรณีวิทยา

ตะกอนน้ำพาสมัยโฮโลซีน

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรรณิการ์ สุธีรัตนาภิรมย์, กรมธนารักษ์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2559

วิธีศึกษา : ขุดค้น, บูรณปฏิสังขรณ์, ขุดตรวจ

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2542

วิธีศึกษา : สำรวจ

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

พื้นที่บริเวณนี้เคยเป็นบ้านของพระยานรนารถภักดี (เอม ณ มหาไชย) อดีตอธิบดีกรมสารบัญชี และอธิบดีกรมเก็บ (กรมคลัง) ในสมัยรัชกาลที่ 1 - 4 ต่อมาได้ตกเป็นที่ราชพัสดุ และกระทรวงพาณิชย์ได้ขอใช้เป็นที่เก็บหนังสือ บัญชี และสิ่งของของห้างเยอรมันและออสเตรีย ใน พ.ศ. 2467 จนกระทั่ง พ.ศ. 2468 กรมตำรา กระทรวงธรรมการได้ขอใช้พื้นที่นี้เป็นโรงพิมพ์ตำรา จัดพิมพ์แบบเรียน แบบทดสอบหนังสือหลักสูตรการศึกษาและหนังสืออื่นๆ  รวมถึงเป็นร้านกลางสำหรับจัดจำหน่ายแบบเรียน จึงได้ดำเนินการรื้อและซ่อมแซมอาคารเดิม ด้านหน้าถนนพระสุเมรุ แต่เดิมบริเวณนี้เคยมีกำแพงพระนครที่เชื่อมต่อกับป้อมพระสุเมรุ จนกระทั่งในปี พ.ศ.2471 นางไมตรีวานิช (กิมรัน ยอดมะณี) เจ้าของที่ดินแปลงติดกับโรงพิมพ์คุรุสภา ด้านตะวันออก ขอพระราชทานรื้อกำแพงพระนครส่วนพื้นที่ดังกล่าวออก

ต่อมาในปี พ.ศ.2475 โรงพิมพ์กรมตำราได้เปลี่ยนเป็นโรงเรียนสอนการพิมพ์แห่งแรก ในนาม "โรงเรียนวัดช่างพิมพ์สังเวช" พร้อมทั้งโรงงานของโรงเรียนช่างพิมพ์ ให้นักเรียนที่มาเรียนทั้งภาคทฤษฎี (ภาคเช้า) และรับงานพิมพ์ (ภาคบ่าย) โดยจะได้รับค่าจ้างแรงงานตอบแทน จนกระทั่งหยุดทำการสอนและรับงานพิมพ์ใน พ.ศ. 2489 ในปี พ.ศ. 2493 เปลี่ยนชื่อเป็นโรงพิมพ์คุรุสภาพระสุเมรุ สังกัดองค์การค้าของคุรุสภาทำหน้าที่พิมพ์ตำราแบบเรียนต่าง ๆ ต่อมาในปีพ.ศ. 2501 ได้มีการสร้างโรงพิมพ์คุรุสภาขึ้นใหม่ที่ลาดพร้าว จึงย้ายแท่นพิมพ์ไปรวมไว้ที่ใหม่ทั้งหมด และใช้อาคารโรงพิมพ์เดิมเป็นคลังสินค้าของคุรุสภา จนกระทั่งปี พ.ศ. 2538 จึงปิดลง เนื่องจากหมดสัญญาเช่ากับกรมธนารักษ์ อาคารดังกล่าวถูกทิ้งร้างตั้งแต่นั้น ถึงปี 2543 กรมธนารักษ์จึงดำเนินการปรับปรุงพื้นที่บริเวณโรงพิมพ์ กระทั่งปัจจุบัน อาคารโรงพิมพ์ได้ถูกพัฒนาเป็นศูนย์การเรียนรู้เชิงวัฒนธรรมชุมชนบางลำพู "พิพิธบางลำพู" ปัจจุบันอยู่ในความดูแลของกองส่งเสริมและพัฒนาทรัพย์สินมีค่าของรัฐ กรมธนารักษ์

ภายในบริเวณมีสิ่งสำคัญ ได้แก่
1. อาคารหมายเลข 1 (อาคารโรงเรียนสอนการพิมพ์) ลักษณะเป็นอาคารคอนกรีตรูปตัวแอล (L) 2 ชั้นเชื่อมต่อกับอาคารไม้ทั้ง 2 ด้านพื้นและบันไดภายในเป็นไม้
2.อาคารหมายเลข2 (อาคารโรงงานของโรงเรียนช่างพิมพ์วัดสังเวช) ออกแบบโดยพระสาโรชรัตนนิมมานก์สถาปนิกใหญ่ที่สำคัญตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวลักษณะเป็นอาคารไม้สองชั้นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ากว้าง 7 เมตร ยาว 23 เมตรชั้นล่างทำเป็นโครงเสาเฟอร์โรคอนกรีตฝาไม้ชั้นบนเป็นไม้ล้วน
3.ซุ้มประตู

ในปี 2556 กรมธนารักษ์ดำเนินการอนุรักษ์พื้นที่โรงพิมพ์คุรุสภาเพื่อให้เป็นพิพิธบางลำพู พิพิธภัณฑ์ที่ให้ความรู้เรื่องความเป็นมาของพื้นที่บางลำพู ชุมชนบางลำพู กำแพงกรุงรัตนโกสินทร์ และกิจการของกรมธนารักษ์ ในระหว่างการปรับพื้นที่ได้มีการขุดค้นทางโบราณคดีบริเวณริมกำแพงด้านหน้าประตูทางเข้า ฝั่งถนนพระอาทิตย์ เพื่อศึกษาขอบเขตกำแพงพระนครของกรุงรัตนโกสินทร์ที่อาจจะเชื่อมต่อมาจากป้อมพระสุเมรุที่ตั้งอยู่ใกล้กัน

จากการขุดค้นทางโบราณคดีบริเวณริมกำแพงด้านในด้านประตูทางเข้า ไม่พบแนวอิฐใดๆ ที่แสดงว่าเป็นฐานรากของกำแพงพระนคร ถึงแม้ตำแหน่งที่ตั้งของหลุมขุดค้นจะอยู่ในแนวต่อเนื่องกับกำแพงพระนครที่เชื่อมต่อมาจากป้อมพระสุเมรุ ทั้งนี้จากการขุดค้นได้พบร่องรอยของสิ่งก่อสร้างที่สันนิษฐานว่าเป็นอาคารก่ออิฐถือปูน มีโครงสร้างคอนกรีตเสริมเหล็ก ก่อฐานรากอยู่ในระดับความลึกตั้งแต่ผิวดินจนถึง 180 เซนติเมตร ทำให้สันนิษฐานได้ว่าพื้นที่นี้มีอาคารก่ออิฐถือปูนตั้งอยู่ โดยอาคารหลังนี้มีการทำฐานรากลึกลงใต้ดิน 180 เซนติเมตร และถึงแม้ว่าบริเวณพื้นที่นี้อาจจะเคยมีฐานรากกำแพงกรุงรัตนโกสินทร์เลื่อมล้ำเข้ามาในพื้นที่อยู่จริง แต่อาคารก่ออิฐถือปูนได้สร้างและรื้อฐานรากกำแพงพระนครเสียจนไม่ปรากฏร่องรอยหลักฐานให้เห็นในปัจจุบัน (กรรณิการ์ สุธีรัตนาภิรมย์ 2562)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรรณิการ์ สุธีรัตนาภิรมย์. การศึกษาวิจัยกำแพงกรุงรัตนโกสินทร์เพื่อการอนุรักษ์ บริเวณพื้นที่โรงพิมพ์คุรุสภาบางลำพู. เอกสารอัดสำเนา, 2556.

กรมศิลปากร. "ศุลกสถาน" ระบบภูมิสารสนเทศ แหล่งมรดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 28 มิถุนายน 2564. เข้าถึงจาก http://gis.finearts.go.th/

กรรณิการ์ สุธีรัตนาภิรมย์. โบราณคดีเมือง โบราณคดีกรุงเทพมหานคร. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), 2562.

ผู้จัดการออนไลน์. "“พิพิธบางลำพู” ขุมทรัพย์ความรู้แห่งใหม่ เปิดให้ชมฟรี!!! 2 เดือนเต็ม" ผู้จัดการออนไลน์. (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 28 มิถุนายน 2564. เข้าถึงจาก https://m.mgronline.com/travel/detail/9570000088946

พิพิธบางลำพู. "พิพิธบางลำพู" (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 28 มิถุนายน 2564. เข้าถึงจาก http://banglamphumuseum.treasury.go.th/

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

พิพิธภัณฑ์ที่เกี่ยวข้อง