บ้านก้านเหลือง

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

แหล่งโบราณคดีบ้านก้านเหลืองตั้งอยู่ห่างจากตัวอำเภอไปทางทิศเหนือ 5 กิโลเมตร ลักษณะพื้นที่บริเวณแหล่งโบราณคดีเป็นที่ราบลูกคลื่นที่เกิดจากการทับถมของตะพักลำน้ำ

แหล่งโบราณคดีห่างจากหลุมขุดค้นไปทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือประมาณ 350 เมตร มีลำน้ำขนาดเล็กซึ่งเป็นลำน้ำสาขาของห้วยวังนองไหลผ่าน ส่วนห้วยวังวังนองไหลผ่านด้านทิศเหนือและตะวันออกของเนินดิน โดยห่างจากหลุมขุดค้นไปทางทิศเหนือประมาณ 1.1 กิโลเมตร และไปทางทิศตะวันออกประมาณ 1.7 กิโลเมตร ขณะที่แม่น้ำมูลอยู่ห่างออกไปทางทิศใต้ประมาณ 6 กิโลเมตร

เนินดินของแหล่งโบราณคดีมีขนาดใหญ่ สูงจากพื้นดินโดยรอบประมาณ 3-4 เมตร บนเนินดินในปัจจุบันนอกเหนือจากหลุมขุดค้นแล้ว ยังมีต้นไม้ขึ้นอยู่ทั่วไป และเป็นที่ตั้งของหอพิพิธภัณฑ์วัดบ้านก้านเหลือง (เพิ่งสร้างแล้วเสร็จประมาณปีเศษ เป็นอาคารชั้นเดียว ก่ออิฐฉาบปูน ตั้งอยู่ด้านทิศตะวันออกของหลุมขุดค้น สร้างโดยเทศบาลตำบลขามใหญ่ ปัจจุบันยังไม่มีการจัดแสดง) หอพระบาตสวรรค์ (พระบาทสวรรค์ เป็นอาคารก่ออิฐฉาบปูน 2 ชั้น ตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกของหลุมขุดค้น ถัดจากหอพิพิธภัณฑ์วัดบ้านก้านเหลือง สร้างเมื่อ พ.ศ.2537-2538) กุฎิสงฆ์ (ตั้งอยู่ทางทิศเหนือและตะวันออกของหลุมขุดค้น) ร้านขายอะไหล่รถยนต์ออโต้มาร์ท (หจก. ต.อะไหล่อุบล อยู่ถัดออกไปทางทิศตะวันออก นอกเขตวัด) พุทธสถานหลวงพ่อบุญมี โชติปาโล กุฏีพรหมวิหาร อาคารก่ออิฐฉาบปูนขนาดเล็กประดิษฐานรูปเคารพต่างๆ และห้องน้ำ (ตั้งอยู่ทางใต้ของหลุมขุดค้น) 

ส่วนด้านนอกเนินดินด้านทิศเหนือปัจจุบันเป็นสระน้ำ ด้านทิศตะวันออกเป็นกุฏิสงฆ์และที่ดินเอกชน ด้านทิศใต้เป็นถนนเลี่ยงเมือง (ทางหลวงหมายเลข 231) ส่วนด้านทิศตะวันตกเป็นอาณาเขตของวัดบ้านก้านเหลือง (พื้นที่โล่ง)

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

ห้วยวังนอง, แม่น้ำมูล

สภาพธรณีวิทยา

หมวดหินภูทอก กลุ่มหินโคราช

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

อายุทางโบราณคดี

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2534

วิธีศึกษา : สำรวจ

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2535

วิธีศึกษา : ขุดค้น

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

ตามรายงานของกรมศิลปากรระบุว่า แหล่งโบราณคดีบ้านก้านเหลืองมีเนื้อที่ประมาณ 3 กิโลเมตร (?) โดยในอดีตบ้านก้านเหลืองเป็นมีดงต้น “ก้านเหลือง” ไม้ยืนต้นประเภทไม้เนื้อแข็ง แก่นของลำต้นมีสีเหลืองขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก

จากประวัติการค้นพบระบุว่าพื้นที่บ้านก้านเหลืองพบหลักฐานทางโบราณคดีหลายจุด แต่ถูกขุดทำลายไปจากการตั้งถิ่นฐานของคนสมัยปัจจุบัน กรมศิลปากรจึงได้เลือกขุดค้นที่เนินดินด้านทิศตะวันออกของวัดบ้านก้านเหลืองจำนวน 2 หลุม ปัจจุบันได้จัดแสดงหลุมขุดค้นหนึ่งเป็นหลุมขุดค้นเปิด โดยมีการสร้างศาลาโปร่ง หลังคาสังกะสีคลุมหลุมขุดค้น รวมถึงการจัดนิทรรศการติดตั้งป้ายบรรยายให้ความรู้และภาพโบราณวัตถุต่างๆ ที่ได้จากการขุดค้น ภายในศาลา (ติดตั้งอยู่ด้านทิศตะวันออกของหลุมขุดค้น) ปากหลุมมีการสร้างรั้วเหล็กบนฐานก่ออิฐล้อมรอบ เพื่อประโยชน์ในการเยี่ยมชมหลุมขุดค้น

ภายในหลุมขุดค้นมีภาชนะดินเผาขนาดใหญ่ (ที่ในอดีตเคยบรรจุกระดูกมนุษย์) จำนวนอย่างน้อย 15 ใบ วางตั้งอยู่ในตำแหน่งที่ขุดค้นพบ สภาพหลุมขุดค้นได้รับการดูแล อนุรักษ์และเสริมความมั่นคง จนอยู่ในสภาพดีและมั่นคงแข็งแรง

แหล่งโบราณคดีบ้านก้านเหลืองเป็นแหล่งโบราณคดียุคก่อนประวัติศาสตร์และยุคประวัติศาสตร์ มีหลักฐานการใช้พื้นที่ของมนุษย์มาตั้งแต่ประมาณ 2,800-2,500 ปีมาแล้ว

ผลจากการขุดค้นของกรมศิลปากรเมื่อ พ.ศ.2535 สรุปได้ว่าบริเวณบ้านก้านเหลืองมีประวัติการใช้พื้นที่ 2 สมัยใหญ่ๆ ดังนี้

ชั้นวัฒนธรรมที่ 1 สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายหรือสมัยเหล็ก อายุประมาณ 2,800-2,500 ปีมาแล้ว หลักฐานที่สำคัญคือ เศษสำริด เศษเหล็ก ตะกรันที่เหลือจากการถลุงโลหะ กระพรวนสำริด ลูกปัดแก้ว ดินเผาไฟ แท่งดินเผาไฟ แกลบข้าว ถ่านไม้ มีกิจกรรมการใช้ไฟ หินดุ เศษภาชนะดินเผาที่กระจายอยู่เป็นบริเวณกว้างและซ้อนกันเป็นชั้นๆ พบว่าใต้เศษภาชนะดินเผาลงไปเป็นชั้นของภาชนะดินเผาใบใหญ่ที่น่าจะบรรจุกระดูกมนุษย์อยู่ภายใน พบจำนวน 11 ใบ 7 รูปแบบ โดยภาชนะในกลุ่มรูปทรงรีพบอยู่ในชั้นดินลึกที่สุด (เก่าที่สุด) ต่อมาเปลี่ยนแปลงไปใช้ภาชนะรูปทรงกลมแทน เพราะพบอยู่ในชั้นดินที่สูงกว่า (ใหม่กว่า) ภาชนะทั้ง 2 ทรง เป็นภาชนะที่มีฝาปิด 

แม้ในว่าในภาชนะขนาดใหญ่ดังกล่าวจะไม่พบชิ้นส่วนกระดูกอยู่ภายในก็ตาม แต่กรมศิลปากรได้นำตัวอย่างดินที่พบในภาชนะไปให้นักวิทยาศาสตร์ของกรมศิลปากรวิเคราะห์องค์ประกอบทางเคมี พบว่าดินในภาชนะมีปริมาณของฟอสเฟตและแคลเซียมมากกว่าดินนอกภาชนะ ทำให้สันนิษฐานได้ว่าน่าจะเกิดจากการสลายตัวผุพังของกระดูกคน เนื่องจากกระดูกมีองค์ประกอบหลักทางเคมีคือฟอสเฟตและคาร์บอเนตของแคลเซียม

ประเพณีการปลงศพโดยการบรรจุกระดูกผู้ตายลงในภาชนะดินเผาหรือการฝังศพครั้งที่ 2 ที่บ้านก้านเหลืองนี้ พบได้ทั่วไปในแหล่งโบราณคดียุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายบริเวณลุ่มแม่น้ำมูล-ชี

การดำรงชีวิตสมัยนี้อาจกล่าวได้ว่าเป็นชุมชนเกษตรกรรมและมีช่างชำนาญเฉพาะทาง รู้จักการเพาะปลูกข้าว การถลุงโลหะ และการทำเครื่องมือเครื่องใช้จากโลหะเหล็กและสำริด รู้จักการปั้นภาชนะดินเผา

ชั้นวัฒนธรรมที่ 2 สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายต่อเนื่องกับสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้น หลักฐานสำคัญได้แก่ พวยกาดินเผาเคลือบน้ำดินสีแดง แวดินเผา เศษเหล็ก ตะกรันหรือขี้แร่ หินดุ แท่งดินเผา ลูกปัดดินเผา กระพรวนสำริด และขวานเหล็ก

ชั้นวัฒนธรรมที่ 3 เป็นการใช้พื้นที่ของคนปัจจุบัน

หลังจากการขุดค้นเสร็จสิ้นแล้ว กรมศิลปากรและท้องถิ่นได้ร่วมกันจัดแสดงหลุมขุดค้นทางโบราณคดี รวมทั้งจัดทำอาคารคลุมหลุมและนิทรรศการชั่วคราวภายในอาคารดังที่ปรากฏในปัจจุบัน แหล่งโบราณคดีบ้านก้านเหลือง ยังไม่ได้รับการประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถาน 

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

ทรรศนะ โดยอาษา. “บ้านก้านเหลือง แหล่งโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย.”  ศิลปากร 35, 6 (2535) : 48-67.

สมชาย นิลอาธิ. “แหล่งโบราณคดีสมัยก่อนประวัติศาสตร์ ดอนดงเมือง บ้านก้านเหลือง - บ้านดงเมือง อุบลราชธานี.” เมืองโบราณ 16, 4 (ต.ค.-ธ.ค. 2533) : 10-13.

สายันต์ ไพรชาญจิตร์. “ข้อมูลใหม่เรื่องก่อนประวัติศาสตร์ในเขตลำมูลล่าง : แหล่งโบราณคดีบ้านก้านเหลือง ต.ขามใหญ่ อ.เมือง จ.อุบลราชธานี.” ศิลปากร 34, 6 (2534) : 23-34.

เอกรินทร์ พึ่งประชา. “แอ่งอารยธรรมบ้านก้านเหลือเมืองอุบลฯ.” ศิลปวัฒนธรรม 13, 10 (ส.ค.2535) : 32-34.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง