เรือพนมสุรินทร์

ภูมิประเทศ

ที่ราบ, ที่ราบชายฝั่งทะเล

สภาพทั่วไป

แหล่งโบราณคดีตั้งอยู่ด้านหลังวัดวิสุทธิวราวาส (วัดกลางคลอง) สภาพพื้นที่โดยทั่วไปเป็นที่ราบลุ่มที่เกิดจากการทับถมของตะกอนชายฝั่งทะเลโดยอิทธิพลของน้ำขึ้นน้ำลงสมัยโฮโลซีน หรือในช่วงไม่ถึง 1,000 ปีที่ผ่านมา ในอดีตเป็นพื้นที่เกษตรกรรมมีเอกสารสิทธิ์ ทำประมงเลี้ยงกุ้ง โดยมีการขุดดินเป็นบ่อขนาดใหญ่หลายบ่อทั่วทั้งบริเวณ แต่ปัจจุบันผู้ถือกรรมสิทธิ์ที่ดิน คือ นายสุรินทร์และนางพนม ศรีงามดี  ได้โอนกรรมสิทธิ์ที่ดินแหล่งโบราณคดีให้กับกรมศิลปากรแล้ว

แหล่งโบราณคดีตั้งอยู่ห่างจากคลองแสมดำใต้ มาทางทิศตะวันตกประมาณ 250 เมตร ห่างจากแม่น้ำท่าจีนมาทางทิศตะวันออกประมาณ 12.5 กิโลเมตร ห่างจากแม่น้ำเจ้าพระยามาทางทิศตะวันตกประมาณ 19.5 กิโลเมตร และอยู่จากแนวชายฝั่งทะเลอ่าวไทยมาทางทิศเหนือประมาณ 7 กิโลเมตร

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

2 เมตร

ทางน้ำ

แม่น้ำท่าจีน, อ่าวไทย, แม่น้ำเจ้าพระยา

สภาพธรณีวิทยา

เป็นที่ราบลุ่มที่เกิดจากการทับถมของตะกอนชายฝั่งทะเลโดยอิทธิพลของน้ำขึ้นน้ำลงสมัยโฮโลซีน หรือในช่วงไม่ถึง 1,000 ปีที่ผ่านมา

ยุคทางโบราณคดี

ยุคประวัติศาสตร์

สมัย/วัฒนธรรม

สมัยทวารวดี

อายุทางโบราณคดี

พุทธศตวรรษที่ 14-15 ?

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : สุรินทร์ ศรีงามดี

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2556

ผลการศึกษา :

กันยายน พ.ศ.2556 นายสุรินทร์ ศรีงามดี เจ้าของที่ดินและบ่อกุ้ง (อยู่บ้านเลขที่ 65/1 ม.6 ต.พันท้ายนรสิงห์ อ.เมืองสมุทรสาคร จ.สมุทรสาคร) ได้นำรถไถไปดันหน้าดินเพื่อขุดลอกบ่อกุ้งและนำดินไปขายให้กับกำนัน เมื่อมาถึงบริเวณดังกล่าวกลับกดใบมีดไม่ลงจึงได้ขุดตรวจสอบดูแล้วพบว่าเป็นท่อนไม้ขนาดใหญ่จำนวน 1 ท่อน บางส่วนของท่อนไม้ยังจมอยู่ในดินเลน (ส่วนคานทับกระดูกงู) แผ่นไม้กระดานมีเศษเชือกสีดำติดอยู่ และชิ้นส่วนภาชนะดินเผาอีกจำนวนหนึ่ง นายสุรินทร์จึงแจ้งไปยัง อบต.พันท้ายนรสิงห์ หลังจากนั้น อบต. ได้แจ้งต่อไปยังสำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี กรมศิลปากร

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2556

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

16 กันยายน พ.ศ.2556 เจ้าหน้าที่ของกลุ่มอนุรักษ์โบราณสถาน สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี เดินทางมาตรวจสอบแหล่งโบราณคดี

---

ชื่อผู้ศึกษา : พยุง วงษ์น้อย

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2556

วิธีศึกษา : สำรวจ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

17 กันยายน พ.ศ.2556 นางสาวพยุง วงษ์น้อย หัวหน้ากลุ่มโบราณคดี สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี เดินทางมาตรวจสอบแหล่งโบราณคดีและระงับการขุดของชาวบ้าน (ตั้งแต่มีการค้นพบชิ้นส่วนเรือ ชาวบ้านได้ช่วยกันขุดตามแนวเรือมาโดยตลอด)

---

ชื่อผู้ศึกษา : ปรียานุช จุมพรหม, กรรณิการ์ เปรมใจ

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2556

วิธีศึกษา : สำรวจ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

18 กันยายน พ.ศ.2556 นางสาวปรียานุช จุมพรหม และนางสาวกรรณิการ์ เปรมใจ นักโบราณคดีประจำสำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี ได้เดินทางมาตรวจสอบอีกครั้ง และระงับการนำชิ้นส่วนเรือขึ้น แต่ยังพบว่ามีชาวบ้านขุดกู้เรืออยู่

---

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2556

ผลการศึกษา :

19 กันยายน พ.ศ.2556 ชาวบ้านนำชิ้นส่วนคานทับกระดูกงูขึ้น

---

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2556

ผลการศึกษา :

เดือนตุลาคม พ.ศ.2556 ชาวบ้านขุดพบเสากระโดงเรือ (เสากระโดงเล็ก) สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี จึงเข้าระงับการขุดของชาวบ้านอีกครั้ง หลังจากนั้นประมาณ 1 เดือน ชาวบ้านได้นำเสากระโดงขึ้นมาไว้บนคันดินคู่กับคานทับกระดูกงู เนื่องจากเสาลอยน้ำ ในช่วงเวลานี้สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี ได้ประสานงานไปยังกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร ให้เข้ามาขุดค้นศึกษาร่วมกับสำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2556

วิธีศึกษา : ขุดค้น

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

เดือนธันวาคม พ.ศ.2556 สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี และกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร เริ่มดำเนินการขุดค้นทางโบราณคดี โดยมีแผนการดำเนินงาน 6 เดือน ได้รับงบประมาณจากจังหวัดสมุทรสาครและกรมศิลปากร

---

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2557

วิธีศึกษา : ขุดค้น

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี และกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร ดำเนินการขุดค้นทางโบราณคดีและศึกษาหลักฐานในเบื้องต้นต่อเนื่องจาก พ.ศ.2556

---

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2557

ผลการศึกษา :

เดือนมกราคม พ.ศ.2557 นายสุรินทร์ ศรีงามดี เจ้าของที่ดิน ได้บริจาคและโอนกรรมสิทธิ์ที่ดินบริเวณที่พบเรือโบราณจำนวน 4 ไร่ ให้กับกรมศิลปากร เพื่อเป็นแหล่งขุดค้นและศึกษาเรียนรู้เกี่ยวกับเรือโบราณ การค้าและเส้นทางการค้าทางทะเลสมัยโบราณ

---

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

เส้นทางการค้า, แหล่งเรือจม

สาระสำคัญทางโบราณคดี

แหล่งโบราณคดีวัดวิสุทธิวราวาส (วัดกลางคลอง) พบหลักฐานทางโบราณคดีที่สำคัญคือเรือไม้ขนาดใหญ่ อายุราว 1,300-1,200 ปีก่อน รวมทั้งโบราณวัตถุต่างๆภายในเรือ นับว่าเป็นเรือที่มีอายุเก่าแก่ที่สุดเท่าที่เคยพบในประเทศไทย และยังเป็นการค้นพบภาชนะดินเผาแบบ Torpedo Jar เป็นครั้งแรกในพื้นที่ประเทศไทยอีกด้วย

การขุดค้นทางโบราณคดีของสำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี และกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร ในปี 2556-2557 ทำให้พบหลักฐานสำคัญ ดังนี้ (สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี และกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร 2557)

1. เรือโบราณ

เป็นเรือไม้ขนาดใหญ่ ความยาวกว่า 20 เมตร จากหลักฐานที่พบสันนิษฐานว่าหัวเรือหันไปทางทิศใต้ ในตัวเรือพบไม้ทับกระดูกงูอยู่กลำเรือ มีความยาว 17.65 เมตร ด้านล่างมีการบากไม้ทำเป็นร่องสลับกันสำหรับวางทับกงเรือ ตัวเรือใช้แผ่นไม้กระดานยาว เจาะรูตคลอดแนวยาวทั้ง 2 ด้าน และใช้เชือกสีดำผูกร้อยแผ่นไม้ให้ติดกัน ไม้บางแผ่นเจาะรูตรงกลางแผ่นเพื่อร้อยเชือกเพิ่มความแข็งแรง

พบเสากระโดงเรือ 2 เสา เสาที่ 1 พบอยู่ด้านทิศตะวันตกของเรือ มีความยาว 17.37 เมตร ส่วนหัวเจาะเป็นช่องสี่เหลี่ยม ด้านในมีรอกไม้กลมติดอยู่ ส่วนโคนเสามีการบากเป็นแท่งสี่เหลี่ยมแบบเดือย สันนิษฐานสำหรับติดตั้งกับฐานเสาเรือ ส่วนเสาที่ 2 พบอยู่นอกตัวเรือทางด้านทิศตะวันออก โคนเสามีการบากเสาด้านหนึ่งเป็นเหลี่ยม อีกด้านเป็นครึ่งวงกลม และมีเชือกหวายยาวติดอยู่ที่โคนเสาด้วย จากการศึกษาเปรียบเทียบสันนิษฐานว่าลักษณะการต่อเรือลำนี้ เป็นเทคนิคแบบเดียวกับที่ใช้ในเรืออาหรับโบราณ

2. ภาชนะดินเผา

ภายในเรือพบชิ้นส่วนภาชนะดินเผาเป็นจำนวนมาก ทั้งภาชนะที่ผลิตจากแหล่งเตาในประเทศจีน ภาชนะดินเผาเนื้อดินที่ผลิตจากแหล่งเตาภายในประเทศ และภาชนะดินเผาบางรูปแบบที่ยังไม่สามารถระบุแหล่งที่มาได้

            2.1 ภาชนะดินเผาแบบหม้อมีสัน

เป็นภาชนะทรงกลม บริเวณไหล่ภาชนะทำเป็นสัน ส่วนลำตัวถึงก้นภาชนะตกแต่งด้วยลายเชือกทาบและขูดขีด หลายใบมีร่องรอยเผาไหม้และคราบเขม่าที่ก้นภาชนะ ภาชนะดินเผาแบบมีสันที่พบพบในแหล่งโบราณคดีในวัฒนธรรมทวารวดีเกือบทุกแห่ง สันนิษฐานว่าภาชนะดินเผาแบบมีสันที่พบภายในเรือลำนี้เป็นภาชนะที่ใช้สำหรับประกอบอาหารภายในเรือ

            2.2 ภาชนะดินเผาเนื้อแกร่ง

พบหลายรูปแบบ ดังนี้

                        2.1.1 ภาชนะดินเผาขนาดใหญ่ แบบมีปุ่มแหลมที่ก้น ลักษณะเป็นภาชนะเนื้อหนา รูปทรงยาวรี ลำตัวป่อง ส่วนก้นกลมมีปุ่มยาวแหลม ขอบปากมนแคบ บางใบบริเวณใต้ขอบปากลงมามีการเจาะรู ขนาดโดยประมาณของภาชนะดินเผา เส้นผ่าศูนย์กลาง 45-50 เซนติเมตร สูง 70-80 เซนติเมตร เนื้อภาชนะหนา 1-1.5 เซนติเมตรเนื้อดินละเอียด ผิวเรียบ ชิ้นส่วนภาชนะบางชิ้น ด้านในมียางสีดำติดอยู่ มีกลิ่นเหม็นฉุนคล้ายน้ำมัน นอกจากนี้ยังพบว่าด้านในภาชนะบางใบมีคราบสีนำตาลเข้มติดอยู่ ลักษณะเดียวกับน้ำยาง ซึ่งอาจเป็นสิ่งที่ใช้เคลือบผิวภาชนะด้านใน หรือเป็นสิ่งที่เคยบรรจุในภาชนะรูปแบบนี้ ที่สำคัญพบชิ้นส่วนภาชนะมีตัวอักษรที่ผิวด้านนอก เบื้องต้นอยุ๋ในขั้นตอนการวิเคราะห์และแปลความหมาย 

                        จากการศึกษาเปรียบเทียบรูปแบบภาชนะพบว่ามีลักษณะคล้ายกับภาชนะแบบแอมฟอรา (Amphorae) ซึ่งเป็นภาชนะที่ออกแบบเพื่อใช้ในการขนส่งทางทะเล มักพบในแหล่งเรือจมในต่างประเทศ โดยเฉพาะในแถบอินเดีย ตะวันออกกลาง และยุโรป

                        2.2.2 ภาชนะดินเผาแคลือบสีดำ เนื้อภาชนะละเอียดสีขาว น้ำเคลือบสีดำใสทั้ง 2 ด้าน ไม่พบชิ้นส่วนสมบูรณ์ รูปทรงภาชนะคล้ายไห มีหูจับขนาดใหญ่จำนวน 2 หู ขอบปากตั้ง คอสูง บริเวณไหล่ภาชนะมีการตกแต่งด้วยการทำสันนูนและกดสันเป็นจุดกลมต่อเนื่องกัน ก้นภาชนะกลมมีเชิง ก้นด้านในน้ำเคลือบเป็นฟองหนา พบแล้วจำนวน 2 ใบ เบื้องต้นยังไม่สามารถระบุแหล่งผลิตได้

                        นอกจากนี้ยังพบภาชนะดินเผาที่เนื้อภาชนะคล้ายกับประเภทเนื้อแกร่ง เนื้อภาชนะบาง พบทั้งเนื้อสีเทาและสีน้ำตาล พบจำนวนมาก ในเบื้องต้นยังไม่ทราบแหล่งที่มา

            2.3 เครื่องถ้วยจีน

                        2.3.1 ประเภทเคลือบสีเขียว พบเป็นไหทั้งขนาดเล็ก-ใหญ่ เคลือบสีเขียว คอสั้น ก้นเรียบ มีหูติดในแนวนอนจำนวน 4-6 หู บริเวณขอบปากและก้นไม่เคลือบ มีชิ้นส่วนปาก 1 ชิ้น มีตัวอักษรจีน 大 สลักไว้ เบื้องต้นสันนิษฐานว่ามาจากคำว่า 大吉 (ต้าจี๋) ที่แปลว่า โชคดี ภาชนะรูปแบบนี้พบว่าเป็นภาชนะที่ผลิตจากกลุ่มเตากวนจง มณฑลกว่างตง มีอายุอยู่ในปลายสมัยราชวงศ์ถัง ราวกลางถึงปลายพุทธศตวรรษที่ 14

                        2.3.2 ประเภทไม่เคลือบ พบภาชนะดินเผาประเภทไห ผิวภาชนะทั้งด้านนอกและในมีสีน้ำตาลเข้มคล้ายเคลือบ มีหูจำนวน 6 หู สลับกันทั้งแนวตั้งและแนวนอน ที่สำคัญพบเชือกสีดำร้อยอยู่ที่หูภาชนะ ภาชนะรุปแบบนี้ผลิตจากกลุ่มเตาเฟิงไค มณฑลกว่างตง มีอายุอยู่ในปลายสมัยราชสงศ์ถัง ราวกลางถึงปลายพุทธศตวรรษที่ 14

3. โบราณวัตถุที่ทำจากหิน

แท่นหินกลมขนาดใหญ่ ตรงกลางเป็นปุ่มนูนสูงขึ้นมา ยังไม่ทราบหน้าที่ใช้งาน สันนิษฐานว่าอาจเป็นเครื่องมือที่ใช้ในการบดเมล็ดพืชหรือแป้ง นอกจากนี้ยังพบแผ่นหินรูปทรงกลม ตรงกลางเจาะรู หักเป็น 2 ชิ้น และหินบดจำนวน 2 ชิ้น

4. อินทรียวัตถุ

พบอินทรียวัตถุกลายประเภท เช่น เมล็ดข้าว ลูกหมาก เมล็ดพิช ยาวไม้ กะลามะพร้าวเจาะรู ชิ้นส่วนเครื่องจักสาน ก้างปลา เขาสัตว์ เส้นหวายถักเป็นเชือกยาว เชือกสีดำ รวมทั้งโบราณวัตถุประเภทไม้จำนวนมาก เช่น ท่อนไม้มั้งขนาดเล็ก-ใหญ่ เป็นต้น

ข้อสันนิษฐานเบื้องต้น

จากการดำเนินการขุดค้นศึกษาเรือโบราณลำนี้ของกรมศิลปากรโดยสำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี และกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ ในเบื้องต้นพบตัวเรือตั้งแต่ส่วนหัวเรือ กราบเรือ ไม้ทับกระดูกงูของเรือขนาดใหญ่ และเสากระโดงเรือ 2 เสา แสดงให้เห็นว่าเรือโบราณลำนี้เป็นเรือขนาดใหญ่ จากลักษณะการต่อเรือที่ใช้เชือกผูกยึดแผ่นไม่กระดานเรือเข้าด้วยกัน ซึ่งเป็นเทคนิคการต่อเรือที่คล้ายกับที่พบในเรืออาหรับโบราณ นอกจากนี้ โบราณวัตถุที่พบในเรือ พบภาชนะทีเป็นบรรจุภัณฑ์และภาชนะที่ใช้งานภายในเรือ ภาชนะบางประเภทไม่เคยพบในแหล่งโบราณคดีของไทย ทั้งยังพบตัวอักษรโบราณ 2 ประเภทบนภาชนะดินเผา 2 ชิ้น แสดงหเห็นว่าเรือลำนี้มีความสำคัญอย่างมากในการศึกษาเรื่องเส้นทางการเดินเรือสมัยโบราณในภูมิภาคนี้

จากการศึกษารูปแบบเรือและโบราณวัตถุที่พบ สันนิษฐานว่าเรือโบราณลำนี้น่าจะมีอายุอยู่ในช่วงพุทธศตวรรษที่ 14-15 ร่วมสมัยกับทวารวดี สำหรับบริเวณที่พบเรือนี้อาจเป้นปากแม่น้ำท่าจีนโบราณ ส่วนเมืองโบราณที่ใกล้ที่สุดคือเมืองนครปฐมโบราณ (สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี และกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร 2557)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี, กลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร

บรรณานุกรม

สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี และกลุ่มโบราณคดีใต้น้ำ กรมศิลปากร. การศึกษาเรือโบราณในเขตตำบลพันท้ายนรสิงห์ อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรสาคร. (แผ่นพับ). ราชบุรี. สำนักศิลปากรที่ 1 ราชบุรี, 2557.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง