ถ้ำฤๅษี เขางู

ภูมิประเทศ

สภาพทั่วไป

เป็นถ้ำหนึ่งในเทือกเขางู ซึ่งเป็นเขาหินปูน บริเวณที่เรียกว่าเขาลาดกล้วย ปากถ้ำหันสู่ทิศตะวันตกเฉียงเหนือ อยู่สูงจากพื้นดินประมาณ 8 เมตร มีทางขึ้นอยู่บริเวณสวนสาธารณะเขางู (ซึ่งอยู่เชิงเขาด้านทิศตะวันออก) ภายในถ้ำประกอบด้วย 2 คูหา คูหาใหญ่เรียกกันมาแต่เดิมว่า “ถ้ำฤๅษี” หรือ “ถ้ำพระ” มีขนาดประมาณ 12.80x5.16 เมตร สูง 8 เมตร (ภายในมีภาพสลักพระพุทธรูปประทับห้อยพระบาท) ส่วนคูหาเล็กอยู่ทางทิศตะวันตกของคูหาใหญ่ มีผู้ตั้งชื่อให้ภายหลังว่า “ถ้ำฤๅษีสมาธิคุปต์” มีขนาดประมาณ 10.20x4.08 เมตร (ภายในมีภาพสลักพระพุทธรูปประทับยืน)

ปัจจุบัน มีการเปลี่ยนแปลงสภาพพื้นที่บางประการ เช่น มีการทำบันไดซีเมนต์จากเชิงเขาขึ้นสู่ปากถ้ำ และเทพื้นซีเมนต์บริเวณหน้าถ้ำรวมทั้งภายในถ้ำ เพื่ออำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยวและพุทธศาสนิกชนที่มาสักการะพระพุทธรูป

ความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง

ทางน้ำ

แม่น้ำแม่กลอง อยู่ห่างจากเทือกเขางูไปทางทิศตะวันออกประมาณ 4 กิโลเมตร และห่างออกไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือประมาณ 3.3 กิโลเมตร มีคลองหนองใหญ่ อยู่ห่างออกไปทางทิศตะวันออกประมาณ 1.1 กิโลเมตร

สภาพธรณีวิทยา

[ดู เทือกเขางู]

ยุคทางโบราณคดี

สมัย/วัฒนธรรม

อายุทางโบราณคดี

ประวัติการศึกษา

ชื่อผู้ศึกษา : M.L. de Lajonquiere

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2452

วิธีศึกษา : ประวัติศาสตร์ศิลปะ

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : กรมศิลปากร

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2517

วิธีศึกษา : สำรวจ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : สุนิสา มั่นคง, ประคอง รักอู่, อรพินธุ์ การุณจิตต์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2538

วิธีศึกษา : สำรวจ

องค์กรร่วม / แหล่งทุน : กรมศิลปากร

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : ยอร์ช เซเดส์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2472

วิธีศึกษา : ศึกษาเอกสาร/จารึก

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : ยอร์ช เซเดส์

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2504

วิธีศึกษา : ศึกษาเอกสาร/จารึก

ผลการศึกษา :

ชื่อผู้ศึกษา : ชะเอม แก้วคล้าย

ปีที่ศึกษา : พ.ศ.2529

วิธีศึกษา : ศึกษาเอกสาร/จารึก

ผลการศึกษา :

ประเภทของแหล่งโบราณคดี

สาระสำคัญทางโบราณคดี

ในคูหาใหญ่ (หรือเรียกกันว่าถ้ำฤๅษี) ที่ผนังถ้ำมีภาพสลักนูนต่ำพระพุทธรูปประทับห้อยพระบาทสมัยทวารวดี สูงประมาณ 2.5 เมตร พระหัตถ์ขวาแสดงปางแสดงธรรมเทศนา (วิตรรกะมุทรา) พระหัตถ์ซ้ายวางบนพระเพลา พระพักตร์ค่อนข้างเหลี่ยม ครองจีวรห่มเฉียงบางแนบพระองค์ เห็นขอบชายอุตราสงฆ์ระหว่างพระชงค์ชัดเจน พาดสังฆาฏิสั้น ระหว่างข้อพระบาททั้ง 2 ข้าง มีจารึกอักษรปัลลวะตอนปลาย ภาษาสันสกฤต รูปแบบอักษรเป็นแบบที่นิยมใช้ในอินเดียใต้ในช่วงราวพุทธศตวรรษที่ 12 อ่านว่า “ปุญกรมชระ ศรีสมาธิคุปต(ะ)” แปลว่า การบุญของฤษี --- ศรี สมาธิคุปตะ (ยอร์ช เซเดส์ 2504) หรือ พระศรีสมาธิคุปตะเป็นผู้บริสุทธิ์ด้วยการกระทำบุญ (ชะเอม แก้วคล้าย 2529) ซึ่งอาจเป็นการบอกชื่อผู้สร้างพระพุทธรูป คือ ฤๅษีสมาธิคุปตะ หรือ พระศรีสมาธิคุปตะ ว่าเป็น ผู้บริสุทธิ์ด้วยการทำบุญ

ลักษณะของพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาทองค์นี้คล้ายกับพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาทในถ้ำอชันตา ประเทศอินเดีย ซึ่งมีลักษณะศิลปะอินเดียแบบคุปตะ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 11 (พิริยะ ไกรฤกษ์ 2544; ศักดิ์ชัย สายสิงห์ 2547) แต่จากการศึกษาด้านประวัติศาสตร์ศิลปะ พบว่าพระพุทธรูปองค์นี้มีลักษณะพระพักตร์แบบพื้นเมืองอย่างแท้จริง ซึ่งกำหนดอายุได้ราวพุทธศตวรรษที่ 13-14 (เกสรา จาติกวนิช 2545; ศักดิ์ชัย สายสิงห์ 2547; พิริยะ ไกรฤกษ์ 2544) รวมทั้งการแสดงปางและมุทรา ก็มีความเป็นพื้นเมืองมากกว่าอิทธิพลของอินเดีย กล่าวคือ พระพุทธรูปยกพระหัตถ์ขวาขึ้นแสดงวิตรรกะมุทรา คือการจีบพระอังคุฐกับพระดัชนีเป็นวงกลม อันหมายถึงธรรมจักร พระหัตถ์ซ้ายวางไว้บนพระเพลา ในลักษณะเดียวกับปางสมาธิ ซึ่งถือว่าเป็นรูปแบบเฉพาะของศิลปะทวารวดี ต่างจากปางเดียวกันนี้ที่พบในศิลปะคุปตะของประเทศอินเดีย ที่มักแสดงปางวิตรรกะด้วยการจีบนิ้วพระหัตถ์ขวาเป็นวงกลม ส่วนพระหัตถ์ซ้ายอยู่ในลักษณะประคอง (สุภัทรดิศ ดิศกุล 2516)

ผู้เรียบเรียงข้อมูล-ผู้ดูแลฐานข้อมูล

บรรณานุกรม

กรมทรัพยากรธรณี. การจำแนกเขตเพื่อการจัดการด้านธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณี จังหวัดราชบุรี. กรุงเทพฯ: บริษัท แอดวานซ์ วิชั่น เซอร์วิส จำกัด, 2551.

กรมศิลปากร. ราชบุรี. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2534.

สำนักงานโบราณคดีและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติที่ 1 ราชบุรี กรมศิลปากร. คูบัว: ความสัมพันธ์กับชุมชนทวารวดีในบริเวณใกล้เคียง. กรุงเทพฯ: บริษัท สำนักพิมพ์สมาพันธ์ จำกัด, 2541.

กองโบราณคดี กรมศิลปากร. ทะเบียนโบราณสถานในเขตหน่วยศิลปากรที่ 2. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2538.

เกสรา จาติกวนิช. “พุทธประวัติในประติมากรรมทวารวดี.” วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต (สาขาวิชาประวัติศาสตร์ศิลปะ) บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2545.

ชะเอม แก้วคล้าย. “จารึกถ้ำฤาษีเขางูเมืองราชบุรี.” ใน จารึกในประเทศไทย เล่ม 1: อักษรปัลลวะ หลังปัลลวะ พุทธศตวรรษที่ 12-14, 68-71. กรุงเทพฯ: หอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร, 2529.

เชษฐ์ ติงสัญชลี. “ศิลปะทวารวดี.” ใน ความก้าวหน้าในการศึกษาโบราณคดีและเมืองโบราณในวัฒนธรรมทวารวดี, 39-43. สุพรรณบุรี : สำนักงานศิลปากรที่ 2 สุพรรณบุรี กรมศิลปากร, 2546.

เด่นโชค มั่นใจ. สภาพทางธรณีวิทยาและการสำรวจความมั่นคงของหน้าผาหินบริเวณเขางู ตำบลเขางู อำเภอเมือง จังหวัดราชบุรี. สำนักธรณีวิทยา กรมทรัพยากรธรณี, 2550.

พิริยะ ไกรฤกษ์. ทวารวดีและศรีวิชัยในทัศนะของนักประวัติศาสตร์ศิลปะ. กรุงเทพฯ: ม.ป.พ., 25--?.

พิริยะ ไกรฤกษ์. รากเหง้าแห่งศิลปะไทย. กรุงเทพฯ: ริเวอร์บุ๊คส์, 2553.

พิริยะ ไกรฤกษ์. อารยธรรมไทย: พื้นฐานทางประวัติศาสตร์ศิลปะ เล่ม 1 ศิลปะก่อนพุทธศตวรรษที่ 19. กรุงเทพฯ: บริษัท อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด (มหาชน), 2544.

ผาสุข อินทราวุธ. ทวารวดี: การศึกษาเชิงวิเคราะห์จากหลักฐานทางโบราณคดี. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์อักษรสมัย, 2542.

ยอร์ช เซเดส์. “หลักที่ 22 จารึกถ้ำฤาษีเขางูเมืองราชบุรี.” ใน ประชุมศิลาจารึกสยาม ภาคที่ 2: จารึกกรุงทวารวดี เมืองละโว้ และประเทศราชขึ้นแก่กรุงศรีวิชัย, 35. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์พิพรรฒนากร, 2472.

ยอร์ช เซเดส์. “จารึกที่ 22 จารึกในถ้ำฤษี เขางู.” ใน ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ 2: จารึกทวารวดี ศรีวิชัย ละโว้ = Recueil des inscriptions du Siam deuxieme partie: inscriptions de Dvaravati, de Crivijaya et de Lavo, 20. กรุงเทพฯ: กรมศิลปากร, 2504.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. “การแบ่งยุคสมัยของงานประติมากรรมสมัยทวารวดี.” ใน ความก้าวหน้าในการศึกษาโบราณคดีและเมืองโบราณในวัฒนธรรมทวารวดี, 35-38. สุพรรณบุรี: สำนักงานศิลปากรที่ 2 สุพรรณบุรี กรมศิลปากร, 2546.

ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะทวารวดี: วัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเริ่มในดินแดนไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์เมืองโบราณ, 2547.

สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ. ตำนานพุทธเจดีย์สยาม. พระนคร: โรงพิมพ์โสภรณพิพรรฒธนากร, 2469.

สุภัทรดิศ ดิศกุล. “วิวัฒนาการของประติมากรรมสมัยทวารวดี.” วารสารโบราณคดี 5, 2 (ตุลาคม 2516): 195-207.

de Lajononquiere, M.L. “Le domaine archaéologique de l'Indochine.” Bulletin de la archaéologiue de l'Indochine (1909),188-262.

de Lajononquiere, M.L. “Essai d'inventaire archaéologique du Siam.” Bulletin de la archaeologiue de l'Indochine (1911-1912),19-181.

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

ข่าวที่เกี่ยวข้อง

จารึกถ้ำฤๅษีเขางูเมืองราชบุรี